Τονίστηκε επανειλημμένα στα προηγούμενα πως, τον Κόλπο Καλλονής δεν γίνεται να τον δούμε σαν ξεχωριστό και αυτοδύναμο οικοσύστημα, αλλά σαν εξαρτώμενο απόλυτα από την ανοιχτή θάλασσα του Αιγαίου. Μ’ αυτή τη θέση επιβάλλεται να συνειδητοποιήσουμε τα συμβάντα και συμβαίνοντα στο Αιγαίο, αν θέλουμε να καταλήξουμε σε σωστά συμπεράσματα για την κατάσταση του Κόλπου.

Το Αιγαίο ήταν κάποτε –τότε που είχε την υγεία του- μια ευνοημένη από τη φύση θάλασσα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, με πολλά πλεονεκτήματα. Ενώ είναι ένα κλειστό αρχιπέλαγος, έχει επικοινωνία με την Μαύρη Θάλασσα, με τα στενά του Ελλησπόντου, της Προποντίδας και του Βοσπόρου και με τη Μεσόγειο, με τα ανοίγματα ανατολικά και δυτικά της Κρήτης. Αυτό είχε σαν συνέπεια να δέχεται τις ευεργετικές επιδράσεις των δύο θαλασσών με ανανέωση και εμπλουτισμό των νερών του, με θρεπτικές ουσίες και κοπάδια μεταναστευτικών ψαριών. Τα δαντελωτά ακρογιάλια της Μικρασιατικής ακτής με τις εκβολές των μεγάλων ποταμών αποτελούν σπουδαιότατους τροφοδότες του Αιγαίου με τα καλύτερα των ψαριών. Την ίδια βέβαια προσφορά κάνουν και τα ελληνικά παράλια, από τον Έβρο της Θράκης μέχρι τον Καλαμά της Ηπείρου και με όλους τους κόλπους και κολπίσκους της δαιδαλώδους ακτογραμμής της χώρας μας δημιουργούνται ξεχωριστοί και επί μέρους βιότοποι, που όλοι μαζί συνθέτουν την ποικιλομορφία της θαλάσσιας Αιγαιοπελαγίτικης ζωής.

Εκείνο όμως που ξεχωρίζει τη θάλασσά μας είναι ο στολισμός της από απίθανο αριθμό μεγάλων και μικρών νησιών, βραχονησίδων και σκοπέλων, υφάλων και αβαθών γύρω από τα νησιώτικα συστήματα. Σε μερικά σημεία ενώ ο βυθός χάσκει στα όρια της αβύσσου, ξεπετάγεται μια ανύψωσή του και σχηματίζει ξέρα με βάθος λίγες δεκάδες μέτρα. Είναι οι πάγκοι του Αιγαίου, σωστές οάσεις του βυθού, υπέροχοι βιότοποι. Η θαλάσσια ζωή στήριξε και την εγκατάσταση των ανθρώπων στη νησιωτική Ελλάδα απ’ τα πανάρχαια χρόνια και βοήθησε στην ανάπτυξη των παλιών εκείνων θαυμαστών πολιτισμών. Τα νησιά με την υφαλοκρηπίδα τους είναι οι γέφυρες, από τις οποίες περνούσαν όχι μόνο άνθρωποι αλλά και θαλάσσιοι οργανισμοί απ’ την Ανατολή στη Δύση και απ’ τη Δύση στην Ανατολή. Το Αιγαίο και για τους ανθρώπους και για τα ψάρια έπαιξε ανέκαθεν ενωτικό και όχι διαχωριστικό ρόλο. Τα αβαθή γύρω από τις νησιωτικές περιοχές είναι πολλά. Σχηματίζουν εξάρσεις γύρω από μεμονωμένα νησιά, αλλά και γύρω από νησιωτικές συστάδες πχ των Βόρειων Σποράδων ή των Κυκλάδων που ο αβαθής βυθός είναι μεγάλης έκτασης. Αβαθής ίναι, σε αρκετό πλάτος και η θάλασσα γύρω από τις ακτές της στεριανής Ελλάδας κι είναι εξίσου εμπλουτισμένη με θαλάσσιους οργανισμούς.

Στη διαμόρφωση του οικοσυστήματος του αρχιπελάγους μας, μεγάλη είναι η συμβολή και των επικρατούντων ανέμων στη διάρκεια του έτους. Τα καλοκαιρινά μελτέμια, οι ετησίες των αρχαίων ελλήνων, με τη διαρκή στο χρόνο περιοδικότητά τους δημιούργησαν συνθήκες στις οποίες προσαρμόστηκαν οι οργανισμοί. Στον Κόλπο π.χ. βλέπουμε τις μπάφες να περιμένουν τα μελτέμια του Ιουλίου, για να ξεκινήσουν την έξοδό τους στο πέλαγος, για να γεννήσουν. Οι κουτσομούρες περιμένουν τους πρώτους κρύους βοριάδες για να αποδημήσουν όλες μαζί (κατιβασιά). Οι σουπιές περιμένουν τις Νοτιές του Φλεβάρη και του Μάρτη για να μετακινηθούν προς τα αβαθή του μυχού του Κόλπου, να αφήσουν τα αυγά τους και να συμπληρώσουν τον κύκλο της ζωής τους. Το ίδιο περιμένει κανείς να συμβαίνει γενικά στους οργανισμούς του Αιγαίου, μόνο που όλ’ αυτά ελάχιστα έχουν παρατηρηθεί και μελετηθεί. Μόνο οι ψαράδες, που κυνηγούν το μεροκάματο, περιμένουν στο τέλος του Φθινοπώρου την κάθοδο της λακέρδας και της παλαμίδας απ’ τη Μαύρη Θάλασσα, τις μετακινήσεις του γαύρου και της σαρδέλας στο Αιγαίο, της καλοκαιρινής μετακίνησης της γάμπαρης απ’ τα βαθιά του πελάγους στις ακτές και της αντίστροφης πορείας το Φθινόπωρο.

Τα παραπάνω εκτίθενται εδώ δίχως επιστημονική τεκμηρίωση. Είναι απλή παρατήρηση με αναμονή της επιστημονικής επιβεβαίωσης και στήριξης. Ωστόσο σε επίπεδο Κόλπου, η παρατηρούμενη διαφοροποίηση των κλιματικών αλλαγών δίνει αποδείξεις για υποστήριξη των ερασιτεχνικών παρατηρήσεων. Όλοι έχουμε παρατηρήσει ότι τα τελευταία χρόνια τα μελτέμια είναι λιγοστά και σύντομα. Οι οργανισμοί που είχαν προσαρμοστεί σ’ αυτά είναι λογικό κι επόμενο να δυσκολεύονται σε μια νέα προσαρμογή. Η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της θερμοκρασίας θα φέρει σίγουρα αναστάτωση στη ζωή, δίχως να μπορεί να προσδιοριστεί το όφελος ή η ζημιά για τον άνθρωπο. Η αναμφισβήτητη αυτή εξέλιξη αναφέρεται εδώ μόνο για να επισημανθεί σαν ένας ακόμα παράγοντας που επηρεάζει το Αιγαίο και στη συνέχεια και τον Κόλπο μας. Η Γη φαίνεται να μην έχει αδιέξοδα είναι σαν τη …δημοκρατία! Τα αδιέξοδα τα δημιουργεί και τα υφίσταται ο άνθρωπος. Η Γη θα εξακολουθήσει να γυρίζει επί εκατομμύρια ακόμα χρόνια γύρω από τον ήλιο, έστω κι αν υποχρεωθεί να ξεφορτωθεί μερικούς ζωντανούς οργανισμούς, όπως τον άνθρωπο. Δε φαίνεται να έχει ιδιαίτερο πρόβλημα· θα εξελιχθούν άλλα ήδη προσαρμοσμένα στις νέες συνθήκες. Ο εγωκεντρικός όμως άνθρωπος, το πλάσμα που πιστεύει πως ο Θεός έπλασε τον Κόσμο με ανθρωποκεντρικό σύστημα, δεν μπορεί ούτε να παραδεχτεί πως τα πράγματα είναι διαφορετικά, ούτε την αυτοκριτική του να κάνει. Έτσι εξακολουθεί να καταστρέφει το Αιγαίο με χίλιους δυο τρόπους, όπως και όλες τις θάλασσες της Γης.

Τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θάλασσες από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι: η μόλυνση, η κλιματική αλλαγή, η αλίευση. Και στις τρεις περιπτώσεις η ευθύνη είναι μόνο ανθρώπινη, γι’ αυτό και αδιέξοδη. Η επιστήμη που άλλαξε την ανθρώπινη ζωή είναι η Χημεία. Όλος ο πολιτισμός μας στηρίζεται πάνω σ’ αυτήν. Τα εργοστάσια παράγουν απίθανες ποσότητες χημικών προϊόντων, που καταναλώνουν οι άνθρωποι και συγχρόνως δηλητηριάζουν τα πάντα. Τα ποτάμια και ο αέρας κουβαλούν και εναποθηκεύουν στο νερό απόβλητα. Αν πούμε να κλείσουμε στην εποχή μας τα χημικά εργοστάσια, θα υπογράψουμε το τέλος της ανθρωπότητας. Το αδιέξοδο είναι πλήρες. Η κλιματική αλλαγή προέρχεται απ΄τα καύσιμα. Ο ανθρώπινος υπερπληθυσμός έχει ανάγκη από ενέργεια, πολλή ενέργεια, που την παίρνει από στερεά ή υγρά καύσιμα. Όλα κακά, ψυχρά και ολέθρια. Οι κυβερνήσεις των λαών της Γης δεν συμφωνούν στη στροφή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Κι εδώ το αδιέξοδο πλήρες. Η αλίευση ήταν επόμενο να μετατραπεί σε υπεραλίευση για να τραφούν τα έξι δισεκατομμύρια του πληθυσμού της Γης με τάση συνεχούς αύξησης. Ωστόσο αυτή η περίπτωση πιστεύτηκε πως παρουσίαζε κάποια ελαστικότητα στην αντιμετώπισή της και επικεντρώθηκαν οι κυβερνήσεις σε παρεμβάσεις, να βελτιωθούν οι όροι και οι συνθήκες, ώστε να περιοριστούν οι καταστροφές στο περιβάλλον. Μέχρι τώρα αποδείχτηκαν αυτές οι πρακτικές τελείως αναποτελεσματικές, επειδή και δειλές ήταν και αρκούντως ατεκμηρίωτες. Έτσι το όποιο θετικό αποτέλεσμα ακυρωνόταν από άλλους παγκόσμιου επιπέδου παράγοντες, τους οποίους δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να θίξουν. Συμπερασματικά, αν θελήσουμε να είμαστε ειλικρινείς, θα πρέπει να παραδεχτούμε πως τα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος, μόνο όταν παρθούν από όλες τις κυβερνήσεις των λαών της Γης και εφαρμοστούν συνειδητά, μπορούν να είναι αποτελεσματικά.

Το Αιγαίο παθαίνει ζημιές από ρύπανση, που φέρνουν τα ποτάμια από άλλες χώρες, Σκόπια, Βουλγαρία, Τουρκία και από την Ελληνική συμμετοχή. Συμπληρώνεται από τη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο, που ρυπαίνονται με τη σειρά τους από λύματα χωρών της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Πώς όλοι αυτοί οι λαοί να συνεννοηθούν, να μη ρυπαίνουν τα νερά τους; Κι επειδή κάτι τέτοιο φαντάζει ανέφικτο, θα ξέρουμε πως ο Κόλπος Καλλονής θα παίρνει το μερίδιό τους από παγκοσμιοποιημένη ρύπανση. Κατά τον ίδιο τρόπο θα δέχεται και τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Αν όμως αυτά δεν μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε, ας σταματήσουμε να ολοκληρώνουμε την καταστροφή με τους δικούς μας καταστροφικούς τρόπους ρύπανσης και υπεραλίευσης.